Najważniejsze aspekty diety w chorobie Hashimoto

Kluczowym elementem terapii choroby Hashimoto jest włączenie leczenia L-tyroksyną, w momencie rozwinięcia niedoczynności tarczycy. Jednak inne aspekty, a wśród nich właściwa dieta, nie pozostają bez znaczenia. Odpowiednie żywienie w chorobie Hashimoto ma korzystny wpływ zarówno na skuteczność terapii, jak i przebieg choroby.

Jak powinna wyglądać dieta w chorobie Hashimoto? Na jakie składniki zwrócić szczególną uwagę? Czy powinno się wykluczać z diety gluten i laktozę? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Jeśli jesteś zainteresowany tematem choroby Hashimoto zapraszam Cię do lektury artykułu: Na czym polega choroba Hashimoto? Wyjaśniam w nim jej przyczyny, objawy, diagnostykę i postępowanie terapeutyczne.

Kaloryczność diety

Jednym z objawów niedoczynności tarczycy jest przybieranie na masie ciała. Wynika to z niskiego poziomu hormonów, które odpowiadają za metabolizm organizmu. W skrajnych przypadkach poziom podstawowej przemiany materii może obniżyć się nawet 50%. Co to oznacza w praktyce? Osoba z niedoczynnością tarczycy, w porównaniu z osobą zdrową o takich samych parametrach, będzie miała konkretnie niższe zapotrzebowanie energetyczne. W efekcie spożywając takie same ilości pokarmów, z łatwością będzie przybierać na wadze.

Stąd tak ważne jest, aby w pierwszej kolejności wyregulować zaburzoną gospodarkę hormonalną. W tym celu konieczne jest wykonanie badań krwi i konsultacja z endokrynologiem. Niewyregulowana gospodarka hormonalna znacznie utrudnia walkę z nadwagą i otyłością. Za to przy odpowiednim poziomie hormonów sytuacja jest prostsza do opanowania.

Dążenie do osiągnięcia prawidłowej masy ciała powinno być jednym z priorytetów przy chorobie Hashimoto. Nadmiernie nagromadzona tkanka tłuszczowa i związany z nią stan zapalny może przyspieszać rozwój procesu autoimmunologicznego i nasilać niszczenie tarczycy. Kluczem do redukcji masy ciała jest odpowiednia kaloryczność codziennego jadłospisu. Dieta osoby z Hashimoto powinna zapewniać stopniową redukcję masy ciała, a więc uwzględniać umiarkowany deficyt energetyczny. Nie może on być zbyt surowy, zbyt mała podaż kalorii może skutkować pogorszeniem pracy tarczycy. Dlatego tak ważne jest, aby wystrzegać się restrykcyjnych diet odchudzających. Redukcja kaloryczności powinna wynosić około 10-20% w stosunku do naszego codziennego zapotrzebowania. O tym jak je wyznaczyć przeczytasz w artykule: Skąd mam wiedzieć ile kalorii potrzebuję?

Białko

Kolejny ważny elementem diety w Hashimoto to odpowiednia ilość białka. Spełnia ono szereg ważnych funkcji zarówno dla prawidłowej pracy tarczycy, jak i całego organizmu. Jest konieczne do produkcji hormonów tarczycy, podnosi poziom podstawowej przemiany materii, pozytywnie wpływa na poprawę stanu skóry i włosów. Białko obecne w posiłku zwiększa uczucie sytości, co może być bardzo pomocne przy stosowaniu diety redukcyjnej, kiedy naturalnie spożywamy nieco mniejsze porcje.

Jakie będą polecane źródła białka przy Hashimoto? Zarówno to pochodzenia zwierzęcego (chude mięso, nabiał, jaja, ryby), jak i białka roślinne (nasiona roślin strączkowych, orzechy). Te pierwsze są źródłem fenyloalaniny - aminokwasu, który może w organizmie być przekształcany do tyrozyny. Z kolei białka roślinne wykazują korzystne działanie metaboliczne na organizm, m.in. obniżają ciśnienie i poziom cholesterolu.

Czy wykluczyć gluten i laktozę?

Gluten jest białkiem występującym w pszenicy, jęczmieniu, życie i owsie, a także wszystkich ich przetworach - mąkach, płatkach, kaszach. Wskazaniami do eliminacji glutenu z diety są choroba trzewna (celiakia), alergia na gluten i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten.

Osoby z Hashimoto mają pięciokrotnie większe ryzyko wystąpienie celiakii, ponieważ podobnie jak Hashimoto, jest to choroba autoimmunologiczna - wynika z nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Dlatego też każdy pacjent z chorobą Hashimoto powinien być przebadany w kierunku choroby trzewnej. W przypadku pozytywnej diagnozy, konieczne jest wprowadzenie diety bezglutenowej.

U osób z celiakią i Hashimoto, po zastosowaniu diety eliminującej gluten, dawka stosowanej L-tyroksyny może ulec zmniejszeniu. Wynika to z poprawy stanu jelit i lepszego wchłaniania leku. Ponadto dieta bezglutenowa zastosowana w celiakii redukuje stan zapalny w jelitach, przez to pozytywnie wpływa na układ odpornościowy i może przyczynić się do spadku poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych.

Należy pamiętać o tym, że dieta bezglutenowa jest dietą wymagającą i wiąże się ze znacznymi ograniczeniami w doborze produktów. Eliminacja glutenu, w sytuacji kiedy nie ma ku temu wskazań zdrowotnych, jest posunięciem ryzykownym i może przynieść sporo szkód. Szczegółowe informacje na temat diety bezglutenowej znajdziesz wkrótce w artykule na ten temat (w przygotowaniu).

Z wykluczeniem laktozy sytuacja jest podobna jak w przypadku glutenu. Należy ją wykluczyć w przypadku występowania nietolerancji, ponieważ dolegliwości jelitowe spowodowane jej spożyciem będą negatywnie wpływać na przyswajalność L-tyroksyny. Przy dobrej tolerancji laktozy nie ma konieczności stosowania diety bezlaktozowej. O tym jak powinna wyglądać dieta bezlaktozowa przeczytasz w artykule: Dieta bezmleczna i dieta bezlaktozowa - jak powinny wyglądać?

Laktoza jest często stosowanym wypełnieniem w lekach. Warto zwrócić uwagę, że u osób z nietolerancją laktozy stosuje się odpowiedni preparat L-tyroksyny bez laktozy (letrox zamiast euthyroxu).

Czy wykluczyć gluten i laktozę w Hashimoto?

Jod

Jod jest pierwiastkiem wyjątkowo istotnym dla prawidłowej pracy tarczycy, ponieważ wchodzi w skład produkowanych przez nią hormonów. Zbyt mała ilość jodu w diecie prowadzi do rozwoju niedoczynności tarczycy i powstania wola tarczycowego.

Z drugiej strony nadmiar jodu w diecie będzie równie niepożądany. Jeśli we krwi znajduje się zbyt duża ilość tego pierwiastka, powoduje to chwilowe wstrzymanie wychwytu jodu przez tarczycę, a w konsekwencji - zahamowanie produkcji hormonów. Ponadto jod w nadmiarze indukuje obumieranie komórek tarczycy.

W związku z powyższym, podaż jodu na właściwym poziomie będzie bardzo ważna w chorobie Hashimoto. Gdzie go znajdziemy?

Ze względu na stałą obecność jodu w wodzie morskiej, jego dobrym źródłem będą ryby i owoce morza. Sporych ilości dostarcza dorsz, mintaj, halibut, łosoś, tuńczyk, płastuga, makrela, sardynka, sola i śledzie. W innych produktach zawartość jodu może być bardzo zmienna i zależna od jego zawartości w glebie (dla warzyw i owoców) i paszy (dla produktów mlecznych). Jod może być także absorbowany z powietrza morskiego, które jest nasycone tym pierwiastkiem. Co ciekawe, na obszarach oddalonych od morza (w Polsce rejony Sudetów i Karpat) obserwuje się częstsze występowanie niedoborów jodu.

Źródłem jodu w diecie Polaków jest także, a nawet przede wszystkim, sól. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 2002 roku sól jest obligatoryjnie wzbogacana w jod, co ma na celu zapobieganie niedoborom populacyjnym. Podobne rozwiązania przyjęła większość państw Europy.

Poza odpowiednimi źródłami, warto zwrócić uwagę na związki wolotwórcze, które ograniczają przyswajalność jodu. Produkty, które ich dostarczają to przede wszystkim warzywa krzyżowe (brokuł, kalafior, brukselka, jarmuż, kapusta), rośliny strączkowe, owoce cytrusowe i jagodowe, orzechy ziemne. Co ważne, nie jest konieczne całkowite wykluczenie tych produktów z diety, wystarczy ograniczyć się do 1-2 porcji tygodniowo, szczególnie jeśli jadamy je na surowo. Obróbka termiczna obniża zawartość niekorzystnych związków o nawet 70%. Pamiętajmy przy tym, że należy gotować bez przykrycia, ponieważ związki, których chcemy się pozbyć, są lotne i "uciekają" do powietrza.

Selen

Spośród wszystkich organów człowieka, to właśnie w tarczycy znajdują się największe ilości selenu. Jest on niezbędny do przemiany hormonów tarczycy w ich aktywną formę. Ponadto stanowi element ważnego naturalnego przeciwutleniacza, który ochrania tarczycę przed uszkodzeniami i działa przeciwzapalnie.

Selen jest konieczny również do prawidłowego działania układu odpornościowego, stąd hipoteza o wpływie jego niedoborów na rozwój autoimmunologicznego zapalenia tarczycy - Hashimoto. Nie zostało to jednak potwierdzone dostateczną ilością badań. Dodatkowo niedobory selenu pogarszają przyswajalność jodu.

Dobrym pokarmowym źródłem selenu są ryby - w szczególności dorsz, halibut, makrela, łosoś, mintaj, śledź i tuńczyk. Wyjątkowo bogate w ten pierwiastek są orzechy brazylijskie, choć zawartość selenu w nich może być bardzo różna, w zależności od jego zawartości w glebie. Utarło się stwierdzenie, że dwa orzechy brazylisjkie pokrywają całe dzienne zapotrzebowanie na selen. Niestety, orzechy dostępne na polskim rynku nie są nadzwyczajnym źródłem tego pierwiastka i należałoby ich zjeść aż dziesięć razy więcej (dostarczając jednocześnie sporej ilości tłuszczu i kalorii).

Selen należy do pierwiastków, które łatwo przedawkować stosując suplementację. Jego nadmiar może być bardzo niebezpieczny dla organizmu i objawia się m.in. mdłościami, biegunką, wypadaniem włosów i paznokci.

Witamina D

W kilku badaniach zaobserwowano związek pomiędzy niedoborami witaminy D, a występowaniem choroby Hashimoto, jednak nie jest jasne, czy to niedobory tej witaminy mogą przyczyniać się do rozwoju choroby, czy z niej wynikają. Średnio cztery na pięć osób z Hashimoto ma zbyt niski poziom witaminy D w organizmie. Uzupełnienie niedoborów może obniżać poziom przeciwciał przeciwtarczycowych, ze względu na pozytywny wpływ witaminy na układ odpornościowy i działanie przeciwzapalne.

Witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem słońca, ale może też być dostarczana drogą pokarmową. Jej naturalne źródła to ryby, szczególnie węgorz, śledź, pstrąg tęczowy, łosoś i makrela. Jednak w związku z powszechnie występującymi niedoborami witaminy D wśród Polaków, zalecana jest jej suplementacja przez cały rok. W okresie jesienno-zimowym ze względu na niską ekspozycję na słońce, a w okresie wiosenno-letnim z uwagi na stosowanie kremów z filtrami SPF, które chronią nas przed nowotworami skóry, ale jednocześnie blokują skórną syntezę witaminy D.

Żelazo

Żelazo, podobnie jak selen, jest niezbędne do przemian hormonów tarczycy w aktywną formę. Niedostateczna ilość tego pierwiastka w diecie może powodować zaburzenia w produkcji hormonów tarczycy, wzrostu poziomu TSH i rozrostu tarczycy, a wszystko to prowadzi do jej niedoczynności. W wynikach morfologii krwi niedobory żelaza mogą objawiać się obniżonym poziomem hematokrytu, hemoglobiny i wskaźników MCV, MCH I MCHC.

Najlepszym źródłem żelaza (o najwyższym stopniu przyswajalności tego pierwiastka) jest mięso i jego przetwory, a także żółtko jaja. Z produktów roślinnych dostarczą go nasiona lnu, maku, pestki dyni, otręby i zarodki pszenne, rośliny strączkowe, pistacje, natka pietruszki i kasza jaglana.

Cynk

Cynk stanowi element receptorów komórkowych, do których przyłączają się hormony tarczycy. Stąd jego zbyt mała jego ilość w organizmie upośledza prawidłowe działanie tych hormonów i prowadzi do rozwinięcia niedoczynności tarczycy.

Pierwiastek ten występuje dość powszechnie w pokarmach - znajdziemy go w produktach zbożowych pełnoziarnistych, mięsie i jego przetworach, jajkach, nasionach lnu, maku, pestkach dyni, migdałach, otrębach i zarodkach pszennych, roślinach strączkowych.

W związku z tak łatwą jego dostępnością w produktach, niedobory cynku zwykle wynikają z czynników pozażywieniowych, takich jak stres stres, infekcje i stosowanie doustnych hormonów żeńskich.

Składniki przeciwzapalne

Choroba Hashimoto przebiega ze stanem zapalnym toczącym się w tarczycy, dlatego pomocne może być zwiększenie w diecie składników o właściwościach przeciwzapalnych.

Należą do nich między innymi:

kwasy omega-3 - dostarczą ich tłuste ryby morskie (łosoś, śledź, makrela, tuńczyk, szprotka, sardynka), olej lniany, orzechy włoskie, nasiona chia i lnu,
beta-karoten - znajdziemy go w żółtych, pomarańczowych i czerwonych warzywach i owocach, a także zielonych warzywach liściastych,
witamina C - bogate w tę witaminę są natka pietruszki, czerwona papryka, jarmuż, czarna porzeczka, owoc dzikiej róży, truskawki i kiwi,
witamina E - występuje w olejach roślinnych oraz orzechach laskowych, pestkach dyni, nasionach słonecznika i migdałach,
likopen - szczególnie bogate w ten związek są pomidory i ich przetwory (koncentraty, przeciery),
polifenole pochodzące z produktów roślinnych - zielonej herbaty, przypraw i ziół, cebuli i czosnku, owoców o ciemnej barwie.

Składniki diety ważne dla pracy tarczycy

Interakcje pokarmów z L-tyroksyną

L-tyroksyna jest lekiem zastępującym hormony tarczycy. Ma na celu unormowanie poziomu hormonów tarczycy i TSH, a w efekcie - eliminację objawów niedoczynności. Wchłanianie i w konsekwencji działanie leku w organizmie może być modyfikowane przez czynniki żywieniowe.

Zaleca się, aby L-tyroksynę przyjmować rano na czczo, godzinę przed śniadaniem. Warunki „pustego żołądka” zapewniają najlepsze wchłanianie leku, na poziomie około 80%. Po 2-4 godzinach osiąga najwyższe stężenie we krwi.

Pewne pokarmy mogą utrudniać wchłanianie L-tyroksyny. Zalicza się do nich sok grejpfrutowy i kawę, a także białko sojowe i błonnik pokarmowy. Biorąc pod uwagę, że wchłanianie leku może być u niektórych osób spowolnione, warto unikać tych produktów przy śniadaniu.

Najważniejsze aspekty diety w chorobie Hashimoto

Warto zapamiętać!

Odpowiednia dieta w chorobie Hashimoto może wspierać pracę tarczycy i poprawiać skuteczność stosowanej terapii. Na co zwrócić szczególną uwagę?

W przypadku nadwagi lub otyłości warto dążyć do osiągnięcia prawidłowej masy ciała. W tym celu konieczne jest zastosowanie odpowiedniego, umiarkowanego deficytu kalorycznego.

W diecie warto zwrócić szczególną uwagę na białko - jego dobrym źródłem będą chude mięso, jaja, ryby, nasiona roślin strączkowych i produkty mleczne.

Nie należy stosować diety bezglutenowej, jeśli nie ma ku temu wskazań zdrowotnych.

W przypadku występowania nietolerancji laktozy zaleca się stosowanie diety bezlaktozowej.

Codzienny jadłospis powinien dostarczać odpowiedniej ilości ważnych dla tarczycy składników: jodu, selenu, witaminy D, żelaza i cynku.

Warto włączyć do diety składniki o właściwościach przeciwzapalnych takich jak kwasy omega-3, witaminy C, E, beta-karoten, likopen i polifenole roślinne.

Jeśli stosowane jest leczenie L-tyroksyną, należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego odstępu czasowego do pierwszego posiłku. W śniadaniu należy unikać kawy, produktów sojowych, soku grejpfrutowego i większych ilości błonnika.

Jeśli potrzebujesz wsparcia specjalisty w dostosowaniu diety do Twoich indywidualnych potrzeb - zapraszam do kontaktu.

Piśmiennictwo

Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E. i wsp.: Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto. Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2019, 68, 2, 201-2014
Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P: Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. Via Medica 2018, 2, 2, 111-115
Gier D., Ostrowska L.: Choroba Hashimoto a otyłość. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2019, 10 (1), 10–15
Krekora-Wollny K.: Niedoczynność tarczycy a otyłość. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, 1, 1, 63–65
Liontiris M., Mazokopakis E.: A concise review of Hashimoto thyroiditis (HT) and the importance of iodine, selenium, vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients.Points that need more investigation. Jell J Nucl Med 2017, 20(1), 51-56
Stolińska H., Wolańska D.: Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy. Żywienie człowieka i metabolizm 2012, XXXIX, 3, 221-231
Collins D., Wilcox R., Muriel N. i wsp.: Celiac disease and hypothyroidism. Am J Med 2012, 125(3), 278-282
Florczyk I., Florczyk M., Junik R.: Dieta bezglutenowa a choroba Hashimoto - obecny stan wiedzy. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018, 9, 4, 152–159
Ruchała M., Szczepanek-Parulska E., Zubek A.: The influence of lactose intolerance and other gastro-intestinal tract disorders on L-thyroxine absorption. Endokrynologia Polska 2021, 63, 4, 318-323
Głaz K: Orzechy brazylijskie jako źródło selenu w diecie
Rosołowska-Huszcz D.: Żywienie a aktywność tarczycy. Wszechnica SGGW
Omeljaniuk W., Dziemianowicz M., Naliwajko S. i wsp.: Ocena sposobu żywienia pacjentek z chorobą Hashimoto. Bromat Chem Toksykol 2011, 3, 428-433
Gawęcki J., Hryniewiecki L., Żywienie człowieka, podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010