Produkty mleczne mają swoich zwolenników i przeciwników. Niektórzy nie wyobrażają sobie dnia bez nabiału, inni ograniczają się do sera żółtego na zapiekance czy pizzy, a są też i tacy, którzy na sam zapach mleka dostają mdłości. Niezależnie od naszego nastawienia do nabiału, warto zwrócić uwagę, że jest źródłem wielu cennych składników, a przede wszystkim pełnowartościowego białka i świetnie przyswajalnego wapnia. Niestety, czasem powinniśmy wykluczyć produkty mleczne z naszej diety - wszystkie lub tylko część z nich. O tym kiedy i jak to zrobić przeczytasz w poniższym artykule.
Dolegliwości po spożyciu nabiału
Część z nas doświadcza nieprzyjemnych objawów po spożyciu nabiału. Zwykle dolegliwości dotyczą przewodu pokarmowego i są to bóle brzucha, uczucie przelewania, wzdęcia, biegunki. Czasem objawy mogą być ogólnoustrojowe - wysypki, zaczerwienienie skóry, ból głowy.
Skąd taka różnorodność w tym, co może nas spotkać po nabiale? Żeby to dobrze zrozumieć, musimy poznać w jaki sposób nasz organizm może reagować na pokarmy.
Wśród niepożądanych reakcji na pokarmy wyróżniamy toksyczne i nietoksyczne.
Reakcja toksyczna wystąpi u każdego, kto spożyje dany pokarm, ponieważ jest on z założenia szkodliwy dla człowieka. Dobrym przykładem będzie produkt zanieczyszczony bakteriami Salmonelli. Nasz organizm zareaguje gorączką, bólem brzucha, wymiotami, biegunką - w ten sposób podejmuje walkę z realnym zagrożeniem jakim jest bakteria.
Reakcje nietoksyczne, czyli inaczej nadwrażliwość pokarmowa, to wszystkie nieprawidłowe reakcje organizmu na pokarmy, które są dobrze tolerowane przez innych. Wystąpią tylko u osób, które mają ku temu predyspozycje. Dolegliwości mogą być spowodowane brakiem konkretnego enzymu trawiennego, nieprawidłowo reagującym układem odpornościowym, nieszczelną barierą jelitową.
W reakcje nietoksyczne może być zaangażowany układ odpornościowy lub nie. W pierwszym przypadku mówimy o alergii, w drugim - o nietolerancji pokarmowej.
Niepożądane reakcje na pokarmy
Czym się różni alergia od nietolerancji?
Alergia to reakcja, w której bierze udział układ odpornościowy naszego organizmu. W odpowiedzi na spożyty alergen produkowane są przeciwciała, którą mają za zadanie atakować „niebezpieczny” związek. Przeciwciała działają w obrębie całego organizmu, dlatego objawy alergii mogą być różnorodne i dotyczyć:
Alergie pokarmowe najczęściej występują u małych dzieci. Wynika to z faktu, że niedojrzała błona śluzowa jelit może przepuszczać do krwi większe cząsteczki białek, które pobudzają układ odpornościowy. Na szczęście z czasem jelita „uszczelniają się”, a mały organizm nabywa tolerancji na dany składnik.
Najczęściej alergizującym produktem u dzieci jest mleko krowie, a u dorosłych - owoce morza i orzechy.
Nietolerancja pokarmowa to reakcja, w której nie bierze udziału układ odpornościowy. Może wynikać z braku konkretnego enzymu trawiennego, przez co dany składnik pokarmowy nie jest prawidłowo trawiony. Innym powodem nietolerancji może być zaburzone wchłanianie do krwi już strawionego pokarmu. Ponieważ oba te problemy dotyczą przewodu pokarmowego, również dolegliwości będą z nim związane. Zwykle są to bóle brzucha, uczucie przelewania, wzdęcia i biegunki.
Do najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych zalicza się nietolerancję laktozy, fruktozy i glutenu.
Produkty mleczne - co może nam szkodzić i jak to sprawdzić?
W produktach mlecznych występują zarówno składniki alergizujące - białka mleka, jak i składnik powodujący nietolerancję - laktoza. Jak dowiedzieć się, co konkretnie nam szkodzi i dlaczego warto to zrobić?
Białka mleka występują w każdym produkcie mlecznym. Jeśli przyczyną naszych dolegliwości jest alergia na białka mleka, to konieczne jest całkowite wykluczenie nabiału z diety. Natomiastw przypadku nietolerancji laktozy, nie ma potrzeby rezygnowania ze wszystkich produktów mlecznych. W wielu z nich obecność laktozy jest znikoma i możemy je spożywać bez szkody dla organizmu.
Jak dokładnie powinna wyglądać dieta całkowicie bezmleczna, a jak dieta bezlaktozowa? Na co trzeba uważać i jak uniknąć niedoborów pokarmowych, przy eliminacji nabiału z diety? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w kolejnym artykule: Dieta bezmleczna i dieta bezlaktozowa - jak powinny wyglądać?
Kiedy i jak wykluczyć nabiał?
Objawy alergii i nietolerancji ze strony przewodu pokarmowego są podobne. Odróżnienie jednej od drugiej na podstawie dolegliwości jest wyjątkowo trudne. Wyobraźmy sobie, że zjadamy na śniadanie serek wiejski, a niedługo po tym mamy sensacje jelitowe. Skąd mamy wiedzieć, czy to białka mleka obecne w serku czy laktoza odpowiadają za to jak się czujemy?
Pomocne w identyfikacji będzie prowadzenie dziennika żywieniowego, w którym notujemy spożywane pokarmy i występujące dolegliwości. Na podstawie regularnie prowadzonych zapisków i większej ilości danych, możemy wyciągnąć konkretne wnioski. Jeśli po spożyciu owsianki na mleku czy sernika występują u nas nieprzyjemne objawy, ale już po kanapce z serem żółtym czy jogurcie z owocami czujemy się dobrze, to prawdopodobnie mamy problem z nietolerancją laktozy. Za to jeśli zawsze spożycie nabiału, w każdej postaci, wiąże się z dolegliwościami, to raczej będzie to alergia na białka mleka. Pamiętajmy, że zawsze diagnozę stawia lekarz.
Badania diagnostyczne w kierunku alergii to:
Punktowe testy skórne - na obecność przeciwciał IgE w skórze.
Badania krwi - na obecności przeciwciał IgE w surowicy.
Testy eliminacji i prowokacji - polegają na czasowej eliminacji podejrzanego pokarmu, a po ustąpieniu objawów ponownym jego wprowadzaniu.
Do zdiagnozowania nietolerancji laktozy stosuje się najczęściej:
Wodorowy test oddechowy - jeśli nie tolerujemy laktozy, to w jelitach dochodzi do jej fermentacji z produkcją gazów, między innymi wodoru. Test wodorowy polega na oznaczeniu poziomu wodoru w wydychanym powietrzu. Pierwszy pomiar wykonujemy na czczo. Następnie wypijamy roztwór laktozy, a potem w określonych odstępach czasu wykonujemy kolejne pomiary. Wzrost poziomu wodoru oznacza fermentację bakteryjną laktozy, a więc jej nietolerancję;
Krzywą glukozową po obciążeniu laktozą - polega na oznaczaniu glukozy z krwi na czczo, a następnie po godzinie i dwóch od wypicia roztworu laktozy. Jeśli laktoza nie jest dobrze trawiona, to nie spowoduje wzrostu poziomu glukozy o więcej niż 20 mg/dl.
Choć metody diagnostyczne są różne dla alergii i nietolerancji, to leczenie jest takie samo. Polega na wykluczeniu z jadłospisu składnika odpowiedzialnego za dolegliwości. Tak jak wspomniałam wcześniej, przy alergii na białka mleka całkowicie eliminujemy nabiał z diety, a przy nietolerancji laktozy, wystarczy wyeliminować jego część.
Warto zapamiętać!
Nieprzyjemne dolegliwości po spożyciu produktów mlecznych mogą być spowodowane alergią na białka mleka lub nietolerancją laktozy. Do zdiagnozowania, który z tych problemów może nas dotyczyć, służą różne testy i badania. Pamiętajmy, że diagnozę zawsze stawia lekarz.
W identyfikacji źródła problemów bardzo pomocne może być prowadzenie dziennika żywieniowego, w którym notujemy spożywane produkty i występujące dolegliwości. Jest to sposób bezinwazyjny, łatwo dostępny i całkowicie darmowy :)
Przy stwierdzonej alergii na białka mleka należy całkowicie wykluczyć nabiał z diety. Natomiast w przypadku nietolerancji laktozy wystarczy eliminacja jedynie części produktów mlecznych, które są bogate w laktozę. Szczegółowe informacje o diecie w obu tych schorzeniach przeczytasz w artykule: Dieta bezmleczna i dieta bezlaktozowa - jak powinny wyglądać?
Małczyńska T.: Uczulenie na mleko krowie. Alergia Współczesna. XII 1999, 3 (03), 9-12
Dadas-Stasiak E., Kalicki B., Jung A.: Najczęściej występujące przyczyny i rodzaje alergii u dzieci w świetle aktualnej epidemiologii. Pediatr Med Rodz 2010, 6 (2), 92-99
Podstawy dietetyki. Pod red. Bujko J. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008
Jarosz M., Traczyk I.: Alergie pokarmowe. W: Jarosz M: Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, 2011, 223-232
Michalczuk M., Sybilski A.: Nietolerancje pokarmowe. Pediatr Med Rodz 2010, 6 (3), 189-193
Protasiewicz M., Iwaniak A.: Alergie pokarmowe i alergeny żywności. Bromatol Chem Toksykol, XLVII, 2014, 2, 237 – 242
Kaczmarski M., Maciorkowska E., Jastrzębska J.: Alergia i nietolerancja pokarmowa u dzieci. Rola diety eliminacyjnej. Alergia Astma Immunologia, 1996, 1, 7-11
Małgorzewicz S., Wasilewska E.: Diagnostyka niepożądanych reakcji na pokarm. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, 7, 2, 62–68
Rychlik U., Marszałek A.: Nietolerancja laktozy - współczesny stan wiedzy. Journal of Laboratory Diagnostics, 2013, 49, 1, 71-73
Kurek M.: Alergia i pseudoalergia pokarmowa u młodzieży i osób dorosłych. Alergia Astma Immunologia, 1998, 3(2), 66-75
Żywienie człowieka zdrowego i chorego. t.2. Pod red. Gawęcki J., Grzymisławski M. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2010
Fidler-Witoń E., Mądry E., Krasińska B.: Nietolerancja laktozy i jej uwarunkowania. Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2: 308–310
Miło mi Cię tu widzieć!
Nazywam się Aleksandra Pichur, jestem dietetykiem klinicznym,
absolwentką Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.
W codziennej pracy pomagam pacjentom z chorobami tarczycy, insulinoopornością i zaburzeniami
jelitowymi. Współpracuję również z osobami borykającymi się z problemem nadwagi i otyłości.
Tutaj staram się w prostych słowach dzielić wiedzą z zakresu dietetyki.
